Με αφορμή το πρόσφατο αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος στην Ιρλανδία για τη συνθήκη της Λισαβώνας θα ήθελα να μεταφέρω μερικές από τις σκέψεις μου σχετικά με τον αντιδημοκρατικό τρόπο που φαίνεται να λειτουργεί η Ευρωπαϊκή Ένωση. Η ουσία της δημοκρατίας είναι η δύναμη του δήμου (=λαού) μέσω της διαδικασίας της ψηφοφορίας. Βάσει της αρχής της ισότητας κάθε πολίτης έχει δικαίωμα να αποφασίζει για το μέλλον του μέσω της ψήφου. Καλά ως εδώ. Και πολυδιαφημισμένα στην Ελλάδα έχουμε από αυτό το περίεργο πράγμα που το λέμε δημοκρατία. Με τη μόνη διαφορά ότι δεν ψηφίζουμε για το μέλλον μας σχεδόν ποτέ και εδώ βρίσκεται η αντίφαση.
3 χρόνια πριν, η Ευρωπαϊκή Ένωση μέσω των οργάνων της αποφάσισε να φτιάξει το λεγόμενο Ευρωσύνταγμα, μέσω του οποίου θα καταργούσε, ή μάλλον θα υποβάθμιζε, τα εθνική συντάγματα όπως έχει ήδη κάνει με τους εθνικούς νόμους (το Ευρωσύνταγμα θα ήταν πάνω από κάθε εθνικό σύνταγμα όπως οι νόμοι της ΕΕ είναι πάνω από τους εθνικούς). Με τον τρόπο αυτό, η εθνική κυριαρχία της κάθε χώρας θα πήγαινε περίπατο και η ΕΕ, με “δημοκρατικές” πάντα διαδικασίες θα μπορούσε να επιβάλει ότι ήθελε, ακόμα και σε γεγονότα που αυτή τη στιγμή “σκαλώνουν” επάνω σε αντισυνταγματικότητες στην εκάστοτε χώρα-μέλος (με άλλα λόγια, μιας και τα δικαιώματα ψήφων στο Ευρωπαϊκό κοινοβούλιο είναι ανάλογα με τους πληθυσμούς χωρών-μελών, οι μεγάλες χώρες όπως η Γερμανία με 83εκ κατοίκους, η Γαλλία με 60εκ, η Αγγλία με 61εκ, η Ιταλία με 58εκ και η Ισπανία με 45εκ θα έκαναν πάρτυ στο “δημοκρατικό” ευρωκοινοβούλιο – γιατί νομίζετε δεν θέλουν την Τουρκία των 71εκ κατοίκων ως μέλος;). Εδώ λοιπόν μπαίνουμε στο ζουμί της λεγόμενης δημοκρατίας που, κατα τα άλλα, διακατέχει την Ένωση από άκρη σε άκρη. Για κάτι τόσο σημαντικό, ο λαός θα έπρεπε να ερωτηθεί. Όπως και να το κάνουμε, αφορά άμεσα κάθε πολίτη της Ένωσης. Όμως, σε μία συντριπτική πλειοψηφία χωρών, το Ευρωσύνταγμα επικυρώθηκε σε μία μέρα από την εθνική βουλή της κάθε χώρας (και στην Ελλάδα έγινε το ίδιο).
Μα πόσο δημοκρατικό είναι κάτι τέτοιο, από τη στιγμή που όταν ψηφίσαμε τους εν λόγω βουλευτές δεν τους δώσαμε εντολή να αποφασίσουν για την συνθήκη που εκείνη την στιγμή δεν υπήρχε καν; Πολύς κόσμος πιστεύει ότι οι βουλευτές και οι κυβερνήσεις παίρνουν “λευκή επιταγή” στις εκλογές κάθε 3-4 χρόνια και κατά τη διάρκεια της θητείας τους είναι ουσιαστικά αυτοκράτορες και βασιλιάδες μέσα στην χώρα μέχρι τις επόμενες εκλογές. Αν η κυβέρνηση αποφασίσει κάτι (και η βουλή το ψηφίσει – αλλά με τον ισχύοντα εκλογικό νόμο αυτό είναι ταυτόσημο) είναι νόμος και κανείς δεν πρέπει να μιλάει. Δυστυχώς κάτι τέτοιο περίπου ισχύει, τουλάχιστον στην Ελλάδα, μια και με την ανόητη ταύτιση κυβέρνησης-κόμματος, κάθε κόμμα που είναι στην κυβέρνηση μπορεί να επικυρώνει οποιοδήποτε νομοσχέδιο επιθυμεί, έχοντας την κοινοβουλευτική πλειοψηφία (χωρίς να έχει ουτε κατά διάνοια την πλειοψηφία του λαού με το μέρος του). Αυτό ισχύει, δυστυχώς, τόσο σε απλά επιμέρους τόσο και σε κρίσιμης σημασίας θέματα. Στο ελληνικό σύνταγμα, το δημοψήφισμα αποτελεί αναγκαία διαδικασία για θέματα μείζονος σημασίας για τη χώρα. Το Wikipedia γράφει για το δημοψήφισμα:
Δημοψήφισμα είναι μια διαδικασία άμεσης ψηφοφορίας ολόκληρου του εκλογικού σώματος, προκειμένου να επικυρωθεί ή να απορριφθεί μια πρόταση που έχει ιδιαίτερη σημασία για ένα κράτος.
Δημοψηφίσματα διοργανώνονται συνήθως για σημαντικά ζητήματα, όπως για την υιοθέτηση νέου Συντάγματος, την επικύρωση νέας Συνθήκης, κλπ.
Σε πολλές χώρες τα δημοψηφίσματα αποτελούν συνήθη πρακτική, διοργανώνονται εύκολα, με πρόταση βουλευτών ή συλλογή υπογραφών, σε τοπικό ή εθνικό επίπεδο.
Στην Ελλάδα, η διεξαγωγή δημοψηφίσματος προβλέπεται από το Σύνταγμα με πρόταση βουλευτών, αλλά το τελευταίο δημοψήφισμα που διεξήχθη στην Ελλάδα ήταν αυτό του 1974 για το θέμα της Βασιλευόμενης ή μη Δημοκρατίας.
Για το Ευρωσύνταγμα, και κατόπιν πιέσεων, δημοψήφισμα έγινε μεταξύ άλλων στη Γαλλία και στην Ολλανδία, παίρνοντας 2 ηχηρά ‘Οχι’ στην επικύρωση της Ευρωσυνθήκης. Πάντα μέσα σε κλίμα δημοκρατίας και σεβασμού της θέλησης του κυρίαρχου λαού, η Ευρωπαϊκή Ένωση που θέλει φυσικά να περάσει η εν λόγω συνθήκη ανεξάρτητα με το τί θέλει ο λαός της Ευρώπης (εξάλλου τί ξέρουν αυτοι) άλλαξε λίγο την συνθήκη, την ομόρφυνε, την αρωμάτισε, φρόντισε οι εν λόγω χώρες να ΜΗΝ ξανακάνουν δημοψήφισμα για το θέμα, και σέρβιρε την συνθήκη της Λισαβώνας. Έλα όμως που την ξαναπάτησε με το χτεσινό ‘Οχι’ της Ιρλανδίας. Φυσικά, η υποταχτική Ελλάδα ξανα-μανα πέρασε τη συνθήκη με μία μέρα μέσω της “δημοκρατικής” βουλής, με τις 150 από τις 300 έδρες να είναι στο κόμμα που πήρε το 32% των ψήφων(3077139 ψήφους από 9921150 εγγεγραμένους ψηφοφόρους) των Ελλήνων ψηφοφόρων του 2007 (μιας και μιλάμε για δημοκρατία). Άρα ο ελληνικός λαός όχι μόνο δεν έχει άμεσο αλλά ούτε καν έμμεσο λόγο στις κρίσιμες αποφάσεις όπως το καπέλωμα του εθνικού συντάγματος από ένα ξένο (δεν μπορώ να φανταστώ πιο σημαντικό λόγο για δημοψήφισμα ειλικρινά).
Προβλέπω φυσικά νέα γαρνιτούρα, νέο όνομα και νέο περιτύλιγμα για το ξανασερβίρισμα του ξαναζεσταμένου φαγητού σε λίγα χρόνια, και είμαι σίγουρος ότι αυτή τη φορά δεν θα δούμε κανένα δημοψήφισμα σε καμοία χώρα-μέλος της “δημοκρατικής” ΕΕ.
Ντροπή νοιώθω πολλές φορές για τη μορφή της δημοκρατίας τόσο στην χώρα που γέννησε την ιδέα, όσο και στην ήπειρο που πήρε το όνομα της από αυτή τη χώρα. Μα πιο πολύ ντροπή νοιώθω για την κατάντια των κατοίκων της που δεν μπορούν να σηκώσουν το κεφάλι από την ευρωλαγνία, τα χρέη, τον φόβο και την απαισιοδοξία.
Για να φανταστείτε πόσο μικρές είναι οι φιλοδοξίες μας, ακόμα και στην Ελβετία τα δημοψηφίσματα δεν έιναι απλά σύνηθες και συχνό φαινόμενο, αλλά μπορούν να ξεκινήσουν από οποιονδήποτε πολίτη της χώρας. Κάθε πολίτης ή ομάδα πολιτών μπορεί να συντάξει το κείμενο του νόμου και να το θέσει σε δημοψήφισμα πρώτα σε τοπικό και μετά σε εθνικό επίπεδο. Απίστευτα πράγματα. Για περισσότερες πληροφορίες δείτε την παράγραφο που τιτλοφορείται Direct Democracy στο αντίστοιχο άρθρο του Wikipedia για την Ελβετία.Γιατί αυτοί μπορούν και εμείς, που είμαστε και πνευματικοί πρόγονοι της ίδιας της δημοκρατίας, δεν μπορούμε; Καιρός να βγάλουμε τα γκέμια.
Η σημερινή μορφή της δημοκρατίας νομίζω ότι μπορεί πολύ εύκολα να φανεί από το χαρακτηριστικό παράδειγμα των εκλογών που δώθηκαν απλόχερα στους παλαιστίνιους το 2006. Οι “μεγάλοι” δημοκρατικοί είπαν τότε στον πολυβασανισμένο λαό: “Σας φέραμε δημοκρατία! Μπορείτε να ψηφίσετε όποιον θέλετε για κυβέρνηση”. Και ο λαός ψήφισε και διάλεξε κυβέρνηση. Και διάλεξε την κυβέρνηση της Χαμάς. Ακόμα και σήμερα η “δημοκρατική” Ε.Ε., η “ακόμα πιο δημοκρατική” Αμερική και το “δημοκρατικότατο” Ισραήλ δεν αναγνωρίζουν την δημοκρατικά εκλεγμένη κυβέρνηση αυτή. Αυτή είναι η “δημοκρατία” του σήμερα κύριοι. Η ίδια που ήταν και όταν οι λαοί ήταν έτοιμοι να διαλέξουν μία κυβέρνηση που δεν άρεσε σε πολλές χώρες, όπως και στην Ελλάδα, και ξεσπούσαν χούντες και πόλεμοι. Τα συγχαρητήρια μου για την κατάντια της λέξης.
(Να επισημάνω, καλύτερα στην αρχή, ότι το σχόλιο μου δεν αφορά το ειδικό θέμα της ανάρτησης (ευρωσύνταγμα), αλλά αναφέρομαι στο γενικό περί δημοκρατίας. Επίσης, το κόβω για πανω-κατω-σέντονο με δώρο το κάλυμα για το πάπλωμα ΚΑΙ extra bonus: τις μαξιλαροθήκες!)
Μμμ… έχω κανά δυο απορίες επί του πρακτικού και τολμώ να πω ότι αμφιβάλλω για το κατά πόσο μπορεί να επιτευχθεί το βέλτιστο˙ να προσεγγιστεί, ναι, αλλά να πέσει μία κοινωνία ακριβώς επάνω στο απόλυτο maximum της συνάρτησης “δημοκρατία”, αυτό το θεωρώ πάρα πολύ δύσκολο. Να γίνω πιο σαφής.
Πρώτα, τα κρατούμενα:
1. “Η ουσία της δημοκρατίας είναι η δύναμη του δήμου (=λαού) μέσω της διαδικασίας της ψηφοφορίας.”
2. “Ντροπή νοιώθω πολλές φορές για τη μορφή της δημοκρατίας τόσο στην χώρα που γέννησε την ιδέα,…”
3. “… στην Ελβετία τα δημοψηφίσματα δεν έιναι απλά σύνηθες και συχνό φαινόμενο, αλλά μπορούν να ξεκινήσουν από οποιονδήποτε πολίτη της χώρας. Κάθε πολίτης ή ομάδα πολιτών μπορεί να συντάξει το κείμενο του νόμου και να το θέσει σε δημοψήφισμα πρώτα σε τοπικό και μετά σε εθνικό επίπεδο. … Γιατί αυτοί μπορούν και εμείς, που είμαστε και πνευματικοί πρόγονοι της ίδιας της δημοκρατίας, δεν μπορούμε;”
Στη συνέχεια η ανάλυση (θα το ξεκινήσω από τα εντελώς βασικά):
Ok, συμφωνώ με τον ορισμό (1). Όχι τίποτ’ άλλο, για να ξέρεις ότι όταν λες μαρμελάδα δεν καταλαβαίνω μερέντα. Μοιραζόμαστε το ίδιο concept περί μαρμελάδας.
Επειδή συνηθίζω να τα ψειρίζω τα πράγματα, για το (2) έχω να πω ότι διαφωνώ. Διότι, κατ’εμέ, η δημοκρατία δε γεννήθηκε στη χώρα Ελλάδα, αλλά στην πόλη-κράτος Αθήνα (σύμφωνα με τα όσα είχαμε πει στο σχολείο, δεν έχω εμβαθύνει περισσότερο από τότε, μη νομίζεις). Θεωρώ ότι μία σύγχρονη χώρα λίγων εκατομμυρίων έχει τεράστιες διαφορές με μία πόλη-κράτος μερικών χιλιάδων κατοίκων στις επιλογές & δυνατότητες οργάνωσης, δόμησης, διάρθρωσης κ.δ.σ. (και δε συμμαζεύεται).
Έρχομαι τώρα στις απορίες μου. Δημοκρατία ολέ, καμία αντίρρηση αν οι εναλλακτικές είναι τυραννίες, ολιγαρχίες, βασίλεια κ.λ.π.. Η ιδεά πρωτοεφαρμόστηκε ως direct debit (ψήφου… :p). Στην εποχή μας εφαρμόζεται μέσω αντιπροσώπων, αφού τακτικές συνελεύσεις 10εκ. ανθρώπων για τη λήψη αποφάσεων σχετικά με το πολιτικό πρόγραμμα της χώρας τους, είναι πρακτικά αδύνατες. Το ρολόι της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, ωστόσο, είναι πανεύκολο να απορρυθμιστεί (π.χ. βλ. λήμμα ‘ελληνοφρένεια’).
Πώς μπορεί να εξασφαλίστεί η ουσία της δημοκρατίας σε τόσο μεγάλη πληθυσμιακή κλίμακα. Αποτελεί το παράδειγμα (3) απάντηση; Έστω ότι ο πολίτης που αναλαμβάνει να κινήσει τις διαδικασίες για ένα δημοψήφισμα έχει μελετήσει το θέμα και έχει περάσει την πρόταση που υποβάλλει από 1000 κόσκινα. Στην πορεία όσοι τάσσονται υπέρ ή κατά τί ενημέρωση έχουν; Διαθέτουν γνώσεις επί του θέματος ώστε να είναι σε θέση να κρίνουν και ν’αποφασίσουν; Ή η γνώμη τους είναι στην τελική αποκλειστική συνάρτηση της πιο δημοφιλούς θέσης, των πιο εξυπηρετικών συμφερόντων, της κομματικής γραμμής, κ.ο.κ.; Tο αποτέλεσμα μιας τέτοιας ψηφοφορίας σε τι βαθμό θεωρείται δημοκρατικό;
Διάβασα τις προάλλες ένα άρθρο στο BBC σχετικά με τον τρόπο που η Ελβετία παρέχει την ελβετική υπηκοότητα σε όποιον καταθέσει αίτηση. Στην αρχή, ξαφνιάστηκα από τις διαδικασίες που ακολουθούνται και, στη συνέχεια, ξαφνιάστηκα από τις καταστάσεις που μπορούν να διαμορφωθούν. Αν διαβάσει κάποιος τον αλγόριθμο “απόδοση ελβετικής υπηκοότητας” ίσως αναφωνήσει “η επιτομή της δημοκρατίας”. Τα δύο πρόσωπα που αναφέρονται στο άρθρο, όμως, μάλλον διαφωνούν από την πλευρά τους. Ποιος έχει με το μέρος του το δίκιο που υπόσχεται η ιδέα της δημοκρατίας;
Πιστεύω ότι η αυτο-ρύθμιση είναι φοβερό μέτρο (με τη διπλή έννοια του τρομακτικού και του θαυμάσιου). Οι Ελβετοί πολίτες ορίζουν βάσει συγκεκριμένων, κοινώς αποδεκτών, κανόνων εάν ένας κάτοικος της τοπικής τους κοινωνίας πληροί τις προϋποθέσεις για να ονομαστεί ‘Ελβετός υπήκοος’. How cool is that? Can it ever go wrong? Ο Elias που γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Ελβετία απαντάει “Ναι”. Τί κάνεις σε αυτήν την περίπτωση κυρία δημοκρατία; Εγώ προσωπικά δεν ξέρω ποια είναι η σωστή απάντηση, ούτε καν εάν υπάρχει ‘σωστή’ απάντηση.
Πολύ γράψε-γράψε όμως, και κουράστηκα. Λέω να επισκεφτώ τη φρουτιέρα για να πάρω βιταμίνες. Αν τελειώσω ποτέ με τις διαφάνειες που εκκρεμούν, θα ξαναπεράσω μια βόλτα.